Zapewne wiesz, że celiakia to choroba wywoływana przez gluten. Ale „nadwrażliwość na gluten” jest mniej  znanym problemem, chociaż może występować częściej niż celiakia.
Czas dowiedzieć się, co czym jest.

Celiakia lub nietolerancja glutenu, jak się ją również nazywa, jest chorobą autoimmunologiczną, która dotyka głównie osoby dorosłe, ale obecnie wzrasta również odsetek jej wstępowania także wśród dzieci, zwłaszcza tych, które spożywają dużo glutenu [1], [2]. Celiakia oznacza, że ​​organizm atakuje własne tkanki w jelicie, gdy dostaję się do nich gluten. Typowe objawy to rozstrój żołądka, zmęczenie, utrata masy ciała i anemia. Ale jest też inny stan, nadwrażliwość na gluten, gdzie objawy mogą być podobne do objawów celiakii – wzdęcia i bóle i skurcze żołądka, zaparcia i / lub biegunka, bóle stawów i zmęczenie. W przypadku wrażliwości na gluten nie dochodzi do uszkodzenia jelita, które występuje w celiakii, ani produkcji przeciwciał, które są widoczne w próbkach krwi na celiakię. Dziś wiadomo, że istnieją enzymy, które mogą pomóc osobom z nadwrażliwością na gluten.

To nie jest fikcyjny problem

Wrażliwość na gluten od dawna była traktowana jako fikcyjny problem. Uważa się, że objawy spowodowane są efektem nocebo, że oczekuje się negatywnych reakcji. Jednak to postrzeganie zmieniło się dzięki nowym badaniom, które dały nam więcej wiedzy na temat biologicznych mechanizmów stojących za tą dolegliwością.

Naukowcy odkryli częściowo, że bariera jelitowa u osób z nadwrażliwością na gluten jest osłabiona, co prowadzi do zapalnej odpowiedzi immunologicznej w organizmie [3], a częściowo, że osoby wrażliwe na gluten tworzą inny typ przeciwciał niż osoby cierpiące na celiakię. . [4] Dlatego reakcje zapalne są różne.

Według badań z 2012 roku wrażliwość na gluten może być do 30 razy częstsza niż celiakia. Częstość występowania IBS ze współistniejącą chorobą trzewną wynosi tylko około 1%, ale odsetek pacjentów z IBS, którzy mają nadwrażliwość na gluten bez celiakii, wynosi ponad 30%. Kiedy przechodzą na dietę bezglutenową, objawy IBS znikają. [5]

 

W jaki sposób zachodzą reakcje na gluten?

Gluten o lepkiej konsystencji, który występuje głównie w pszenicy, ale także w jęczmieniu i życie, składa się w 80% z dwóch białek – gluteiny i gliadyny. Gliadyna jest szczególnie trudna do rozbicia przez organizm na pojedyncze aminokwasy i dlatego przechodzi przez proces trawienia w większych cząsteczkach.

Inne białka wchodzące w skład kompleksu glutenu nie są tak dobrze zbadane, ponieważ składają się z ponad 20000 różnych cząsteczek i mogą być trudne do całkowitego rozbicia, tak jak gliadyna. Istnieje zatem ryzyko, że białka te przyczyniają się również do wrażliwości na gluten i rozwoju celiakii. [6]

Kiedy pokarm jest rozkładany w jelicie cienkim, jest skanowany przez jelitowy układ odpornościowy (zwany GALT, tkanka limfatyczna jelit) w celu zidentyfikowania szkodliwych substancji.

U osoby bez celiakii, u której nie występuje nietolerancja glutenu, rozbite składniki odżywcze są wchłaniane do krwi. Jednak u osób z nietolerancją glutenu gliadyna zostanie zidentyfikowana jako najeźdźca. Następnie powstają przeciwciała atakujące białko. Jeśli masz w pełni rozwiniętą chorobę trzewną, powstają również przeciwciała przeciwko enzymowi zwanemu transglutaminaza. Jest wytwarzana w ścianie jelita i ma za zadanie rozłożyć gluten na gliadynę i gluteinę. Kiedy układ odpornościowy atakuje enzym, dochodzi do uszkodzenia wyściółki jelitowej wchłaniającej składniki odżywcze.

 

Gluten i nieszczelne jelito

Gliadyna powoduje, że komórki jelitowe uwalniają substancję zwaną zonuliną. Substancja ta ma za zadanie oczyścić organizm, wywołując biegunkę, gdy połykamy toksyny lub szkodliwe bakterie. Zonulin zapewnia, że ​​szczelne połączenia między komórkami w ścianie jelita stają się luźniejsze, dzięki czemu woda może szybko dostać się z organizmu do jelita.

W przypadku zatrucia pokarmowego lub infekcji wirusowej jest to proces konieczny i przejściowy,  ale jeśli mamy zachwianą równowagę flory jelitowej i zbyt wiele szkodliwych bakterii w jelicie cienkim lub jeśli jesteśmy cierpimy na nietolerancję  lub nadwrażliwość na gluten i regularnie jemy żywności zawierającej gluten, wtedy mamy stały nacisk zonuliny, który może powodować, że ściany jelita są stale nieszczelne. [7]

Problem polega na tym, że następuje przeciek również w drugą stronę, przez co niepożądane substancje mogą przedostawać się przez ścianę jelita i wchłaniać do krwi. Naukowcy uważają, że nieszczelne jelita mogą prowadzić do stanów zapalnych i alergii oraz zwiększać ryzyko reakcji autoimmunologicznych, ponieważ niecałkowicie zdegradowane części pokarmu przechodzą przez luźną ścianę jelita i są postrzegane jako wrogowie układu odpornościowego. [8]

Ważne jest, aby zadbać o odpowiednią kondycję jelit

Inne składniki, które mogą zwiększyć przepuszczalność jelit, to cukier, alkohol i antybiotyki. Niektóre leki przeciwzapalne (NLPZ) również paradoksalnie mają szkodliwy wpływ na jelita, ponieważ rozkładają błonę śluzową. [9]

Nie jest pewne, że dieta bezglutenowa wystarczy, gdy masz celiakię lub nadwrażliwość na gluten – ważne może być również utrzymanie właściwej kondycji jelit. Dlatego należy unikać cukru, który również zaburza równowagę w jelitach i spożywać pokarmy zawierające kwas mlekowy, które dostarczają pożytecznych bakterii. Istnieją również badania, które sugerują, że bakterie kwasu mlekowego mogą być skuteczne. [10], [11]

 

Enzymy rozkładające gluten

Obecnie istnieją enzymy trawienne, które mogą być przyjmowane przez osoby z nadwrażliwością na gluten, jeśli zdarzy ci się spożyć żywność zawierającą gluten lub okazjonalnie zamierzasz zjeść coś, co zawiera gluten. Jeśli jednak masz celiakię, ważne jest, aby nadal stosować dietę całkowicie bezglutenową.

Enzymy rozkładające gluten występują naturalnie w organizmie. Wykonane sztucznie są produkowane przy użyciu mikroorganizmów. Najpopularniejszym typem enzymu glutenu jest endopetydaza (PEP). Inicjuje rozszczepianie różnych wiązań w łańcuchu aminokwasowym białka (endo oznacza „wewnątrz”). [12]

Zaletą PEP jest to, że jest odporny na różne wartości pH w żołądku i jelicie cienkim, co było główną przeszkodą w opracowywaniu suplementów enzymatycznych.

Innym powszechnym enzymem rozkładającym gluten jest DPP-IV. Jest to egzopeptydaza, która rozszczepia ostatnie wiązania w łańcuchu aminokwasowym. Ma bardziej specyficzną funkcję w jelicie i wymaga wsparcia PEP przy rozbijaniu glutenu lub gliadyny, aby całkowicie je rozłożyć.

 

Kiedy łączymy endopetydazy i egzopetydazy, otrzymujemy synergistyczny produkt, który szybko rozkłada gluten, co zostało potwierdzone w badaniach klinicznych. [13], [14], [15] Ale rozkład nie jest na tyle skuteczny, że można stosować suplementy jako zamiennik diety bezglutenowej u osób z celiakią. Enzymy te mogą być jednak mogą być bardzo pomocne dla osób z nadwrażliwością na gluten.

 

 

 

 

 

 

[1] Celiakiförbundet. Vad är celiaki? https://www.celiaki.se/celiakiforbundet/celiaki/

[2] Martinsson B. Ny forskning avgränsar möjliga orsaker till glutenintolerans. Vetenskap och hälsa. 2016-09-21.

[3] Uhde M, Ajamian M, Caio G, De Giorgio R, Indart A, Green PH, Verna EC, Volta U, Alaedini A. Intestinal cell damage and systemic immune activation in individuals reporting sensitivity to wheat in the absence of coeliac disease. Gut. 2016 Dec;65(12):1930-1937.

[4] Uhde M, Caio G, De Giorgio R, Green PH, Volta U, Alaedini A. Subclass Profile of IgG Antibody Response to Gluten Differentiates Non-Celiac Gluten Sensitivity from Celiac Disease. Gastroenterology. 2020 Jul 20:S0016-5085(20)34992-1.

[5] Carroccio A, Mansueto P, Iacono G, Soresi M, et.al., Non-celiac wheat sensitivity diagnosed by double-blind placebo-controlled challenge: exploring a new clinical entity, Am J Gastroenterol. 2012 Dec;107(12):1898-1906.

[6] Vojdani A. The characterization of the repertoire of wheat antigens and peptides involved in the humoral immune responses in patients with gluten sensitivity and Crohn’s disease. ISRN Allergy. 2011 Oct 27;2011:950104.

[7] Fasano A. Zonulin, regulation of tight junctions, and autoimmune diseases. Ann N Y Acad Sci. 2012 Jul;1258(1):25-33.

[8] Harvard Men’s Health Watch. Putting a stop to leaky gut. Blogginlägg 2018-12. https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/putting-a-stop-to-leaky-gut

[9] Bhatt AP, Gunasekara DB, Speer J, Reed MI, Peña AN, Midkiff BR, Magness ST, Bultman SJ, Allbritton NL, Redinbo MR. Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drug-Induced Leaky Gut Modeled Using Polarized Monolayers of Primary Human Intestinal Epithelial Cells. ACS Infect Dis. 2018 Jan 12;4(1):46-52.

[10] Sindhu KN, Sowmyanarayanan TV, Paul A, Babji S, Ajjampur SS, Priyadarshini S, Sarkar R, Balasubramanian KA, Wanke CA, Ward HD, Kang G. Immune response and intestinal permeability in children with acute gastroenteritis treated with Lactobacillus rhamnosus GG: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Clin Infect Dis. 2014 Apr;58(8):1107-15.

[11] Rosenfeldt V, Benfeldt E, Valerius NH, Paerregaard A, Michaelsen KF. Effect of probiotics on gastrointestinal symptoms and small intestinal permeability in children with atopic dermatitis. J Pediatr. 2004 Nov;145(5):612-6.

[12] Wei G, Helmerhorst EJ, Darwish G, Blumenkranz G, Schuppan D. Gluten Degrading Enzymes for Treatment of Celiac Disease. Nutrients. 2020 Jul 15;12(7):2095.

[13] König J, Holster S, Bruins MJ, Brummer RJ. Randomized clinical trial: Effective gluten degradation by Aspergillus niger-derived enzyme in a complex meal setting. Sci Rep. 2017 Oct 12;7(1):13100.

[14] Tack GJ, van de Water JM, Bruins MJ, Kooy-Winkelaar EM, van Bergen J, Bonnet P, Vreugdenhil AC, Korponay-Szabo I, Edens L, von Blomberg BM, Schreurs MW, Mulder CJ, Koning F. Consumption of gluten with gluten-degrading enzyme by celiac patients: a pilot-study. World J Gastroenterol. 2013 Sep 21;19(35):5837-47.

[15] Stepniak D, Spaenij-Dekking L, Mitea C, Moester M, de Ru A, Baak-Pablo R, van Veelen P, Edens L, Koning F. Highly efficient gluten degradation with a newly identified prolyl endoprotease: implications for celiac disease. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2006 Oct;291(4):G621-9.