Spośród 366 dni w kalendarzu różnorakich świąt są takie dni, w które zwracamy większą uwagę na ogólnie pojęte zdrowie psychiczne w naszym społeczeństwie. Polki i Polacy coraz częściej i chętniej korzystają z pomocy specjalistów zdrowia psychicznego. Szczególnie warto przyjrzeć się bliżej kwestii zdrowia psychicznego matek w Polsce.

Zostanie matką jest zarówno niezwykle radosnym, ale i wysokostresogennym wydarzeniem w życiu. Pierwszy rok życia z nowym członkiem rodziny stanowi swoisty kryzys w wyniku formowania się nowej struktury społecznej. Obok nas żyją mamy, które w związku z pełnieniem nowej roli doznają przytłaczającego smutku oraz mają trudności w adaptacji do nowej sytuacji. To jak dalekosiężnie stresującym momentem w życiu będzie rodzicielstwo zależy od sytuacji około ciążowej, a w szczególności stanu zdrowotnego matki i dziecka oraz jej sytuacji zawodowej, materialnej, społecznej oraz rodzinnej. Pojawienie się na świecie dziecka stanowi ogromną zmianę, na którą nikt nie jest w stanie w stu procentach się przygotować.

Z uwagi na fakt, że jest to moment przełomowy, który zmienia całe dotychczasowe życie, matki bardzo często zapadając na depresję poporodową nie zadają sobie jednocześnie z tego sprawy. Zdarza się, że umniejszają powadze swojego złego nastroju. Często też bagatelizują niepokojące objawy w nadziei, że to naturalny stan przejściowy, licząc na jego szybką poprawę. Wstyd przed doświadczaniem trudu odnalezienia się w nowej roli lub chęć pokazania samej sobie lub otoczeniu, że panuję nad sytuacją w myśl zasady „poradzę sobie”, oddalają je od decyzji, co do skorzystania z fachowej pomocy. Tymczasem obniżony stan psychiczny może się pogłębiać.

Matki są narażone na wysoki poziom stresu. Dodatkowym czynnikiem jest permanentny brak snu, który wysoce pogarsza stan zdrowia psychofizycznego. Organizm matki, będąc w ciągłym trybie czuwania, doświadcza wysokiej eksploatacji, także na poziomie neurologicznym, ponieważ nowa rola wymaga wzmożonej uwagi skierowanej na nowonarodzone dziecko. Stan ten osłabia zdolności poznawcze na poziomie koncentracji uwagi i pamięci. Kolejnym trudnym aspektem macierzyństwa jest zaniedbanie samej siebie, poprzez zmarginalizowanie swoich podstawowych potrzeb, nawet tych fizjologicznych, wynikające z poczucia obowiązku o zadbanie w pierwszej kolejności o potrzeby dziecka. Funkcjonowanie w ciągłym napięciu, huśtawkach emocji powodowanych zmęczeniem, burzą hormonów oraz próbą odnalezienia się w nowej roli, często prowadzi do wybuchów złości, a następnie poczucia winy, co wzmaga rozchwianie emocjonalne. Wdrażając się w rolę matki, kobiety często samotnie doświadczają trudności zadbania o potrzeby dziecka, z uwagi na chęć sprostania wysoko ustawionej poprzeczce wymogów społecznych. Oczekiwania wobec nich stawiane są bardzo duże, sam proces począwszy od ciąży po poród i połóg jest sytuacją ekstremalnie trudną dla kobiety, a dodatkowo konieczność konfrontacji z socjalmedialnym, idealnym obrazem wszystkoogarniajacych matek, który w zderzeniu z rzeczywistością rodzi w kobietach poczucie smutku, strachu, czy osobistego zawodu, utrudniają odnalezienie się na nowo w swoim własnym życiu. Oprócz objawów obciążających samą matkę, skutki depresji determinują trudności w opiece nad dzieckiem, w nawiązaniu z nim więzi lub nawet uniemożliwiają kobiecie wywiązanie się z podstawowych obowiązków. Bardzo często dzielenie obowiązków domowych i matczynych oraz zadbanie o swoje potrzeby stanowi nie lada wyczyn lub po prostu jest niemożliwe.

Wykreowane postacie supermatek, herosowych bizneswoman, które już od pierwszych dni wychodzą z bolesnych połogu organizując swoim dzieciom wszelakie aktywności rozwojowe, utrudnia odnalezienie się w nowej roli na własnych zasadach. Dodatkowo poukładany świat relacji międzyludzkich nawiązywanych przed ciążą ulega drastycznej zmianie. Kontakt z innymi bywa bardzo utrudniony. Świat zewnętrzny staje się często bardzo drapieżny- pełen ocen, nieproszonych rad, cudzego światopoglądu, czy wręcz krytycznych i osądzających interpretacji ich postępowania. Matki doświadczają krytyki, ponieważ wciąż zjawisko depresji poporodowej jest bagatelizowane społecznie i często odbierane jest jako nieradzenie sobie w nowej sytuacji czy określane jako lenistwo. Kobiety bardzo często nie otrzymują wsparcia w swoim najbliższym środowisku, w tym także w rodzinie.

Ważne jest, aby kobiety próbujące odnaleźć się w nowej roli pamiętały, że równie ważne, co troska o nowonarodzone dziecko, jest czułości i troska o swoje zdrowie i komfort psychiczny. Niezwykle istotne jest pozwolenie sobie na skorzystanie ze wsparcia, gdy tylko dostrzeżesz pierwsze symptomy zaburzeń nastroju.

Zgłoś się po pomoc jeśli zauważysz w swoim zachowaniu lub zachowaniu bliskiej Ci osoby poniższe objawy:

• Przewlekłe rozdrażnienie
• Myśli o zrobieniu krzywdy  sobie lub dziecku
• Uczucie głębokiego smutku
• Poczucie winy
• Wyczerpanie fizyczne
• Poczucie utraty fizycznej atrakcyjności
• Wysoki poziom lęku
• Uczucie osamotnienia
• Nagłe wybuchy złości
• Trudności w okazywaniu czułości dziecku

Na potrzeby diagnozy kobiet w depresji powstała Edynburska Skala Depresji Poporodowej, którą można wykonać w formie online w internecie. Taki test może pomóc nam samy rozpoznać u siebie stan, wymagający konsultacji specjalistycznej.  Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt, że także ojcowie zapadają na depresję związaną w wejściem w nową życiową rolę rodzica, choć to zjawisko u mężczyzn występuje rzadziej  aniżeli u kobiet, nie oznacza to, że ojcowie nie borykają się z podobnymi wyzwaniami. Ojcowie głównie doświadczają wtedy trudności z zakresu radzenia sobie z emocjami- głównie są to wybuchy złości i reagowaniem lękiem. Pojawianie się dziecka wiąże się z reorganizacją całego dotychczasowego życia, relacji partnerskich oraz odnalezienia się w nowych rolach obydwojga rodziców. Często to także czas na rozpoznanie kryzysu związku i zadbanie o relacje partnerskie.

Depresja  poporodowa dotyka wielu kobiet bez względu na pochodzenie, status społeczny czy ekonomiczny, chociaż okoliczności zewnętrzne mogą przyczyniać się do intensywności jej przebiegu, w konsekwencji osłabiać budowanie więzi matki z dzieckiem  (a tym samym pośrednio i bezpośrednio na prawidłowy jego rozwój), wpływać na relacje z małżonkiem i/lub partnerem, rodziną i otoczeniem, co stanowi ważny problem z zakresu  zdrowia  publicznego. Powrót  do  równowagi  wymaga  czasu   często także wparcia psychologicznego   lub   psychoterapii, którego nikt nie powinien  się wstydzić i na które każdy zasługuje. Bez  profesjonalnej  pomocy,  proces  zdrowienia  może  być  znacznie utrudniony. Dlatego ważne jest, by dać sobie pomoc i umieć ją przyjąć w kluczowym momencie. Umiejętność dostrzeżenia zagrożenia i zwrócenia się o pomoc jest przejawem największej siły wewnętrznej i przejawem wysoko rozwiniętego poczucia odpowiedzialności.

W tym pełnym wyzwań czasie wsparcie i troska jest kluczowe w procesie wzrastania jako nowa – poszerzona rodzina. Ważna jest też, aby każdy otrzymał wsparcie społeczne z dużą dozą uważności i subtelności oraz poszanowania potrzeb poszczególnych jej członków.

Izabela Torczuk-Łajca,
psycholog, psychoterapeuta,
specjalista psychoterapii uzależnień pracowni psychologiaisztuka
FB psychologia&sztuka