Projektowanie naszego stylu życia może być nie tylko dążeniem do lepszego zdrowia, ale też inwestycją w zdrowie przyszłych pokoleń. Badania prowadzone już w XIX wieku przez dr. Larsa Olova Bygrena w szwedzkiej wiosce Överkalix wykazały, że styl życia i nawyki żywieniowe mogą mieć wpływ na zdrowie następnych pokoleń. Zamknięta populacja tej wioski pozwoliła badaczom stwierdzić, że dziedziczenie epigenetyczne — choć rzeczywiście ma wpływ na zdrowie kolejnych pokoleń — jest ściśle powiązane z decyzjami życiowymi przodków. Styl życia i nawyki żywieniowe rodziców, jeszcze przed narodzinami dziecka, mogą wpływać na długość życia i zdrowie ich potomków.

Tak jak niezdrowe nawyki żywieniowe oraz siedzący tryb życia mogą uruchamiać geny predysponujące do chorób metabolicznych, tak zdrowy styl życia może wspierać działanie genów odpowiedzialnych za zdrowie i długowieczność. Według Marc’a Lalonde’a, styl życia jest najważniejszym czynnikiem zdrowotnym (55%), a środowisko (20%) i czynniki genetyczne (15%) mają już mniejsze znaczenie. Mając świadomość istnienia ewentualnych zaburzeń i chorób w rodzinie mamy szansę zapobiec prawdopodobnemu rozwojowi choroby poprzez profilaktykę ( kontrola organizmu, badania) oraz budując dobry, zdrowy styl życia – dokonując właściwych wyborów. Dzięki codziennym wyborom, takim jak odpowiednia dieta, regularna aktywność fizyczna, zdrowy sen i kontrola stresu, mamy realny wpływ na nasze zdrowie. Sposób w jaki żyjemy i styl życia jaki mu nadajemy, wypełnia największą przestrzeń naszego życia i to jest działanie, na które mamy bezpośredni wpływ.

Rola odżywiania i aktywności fizycznej

To, co jemy i jak żyjemy, wywiera ogromny wpływ na nasze zdrowie. Zbilansowana dieta bogata w niezbędne składniki odżywcze — białko, zdrowe tłuszcze, błonnik oraz witaminy — jest podstawą dobrego samopoczucia. Białko, szczególnie pełnowartościowe, pochodzi głównie z produktów zwierzęcych (mięso, ryby, jaja, nabiał), podczas gdy roślinne białka wymagają umiejętnego łączenia, aby dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych aminokwasów.

Zdrowe tłuszcze są niezbędne dla rozwoju układu nerwowego, a ich niedobory mogą wpływać na prawidłowy rozwój płodu. Szczególne znaczenie mają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) omega 3 i omega 6, które powinny pochodzić z diety. Kwasy tłuszczowe omega 3 mają istotny udział w prawidłowym rozwoju i dojrzewaniu układu nerwowego w okresie prenatalnym, jak również w okresie postnatalnym. Kwasy omega 3 pochodzą głównie z ryb i owoców morza, jednak warto zwrócić uwagę, że mogą one być zanieczyszczone metalami ciężkimi, np. rtęcią, kadmem, ołowiem, jak również zanieczyszczeniami organicznymi i choć ich poziomy są regulowane w aktualnych przepisach prawnych, to warto rozważyć suplementację kwasami omega 3 pochodzącymi z alg wolnych od zanieczyszczeń.

Wpływ wczesnego etapu rozwoju na zdrowie dorosłych

Pierwsze lata życia dziecka, od okresu prenatalnego do wieku wczesnoszkolnego, są kluczowe dla jego rozwoju. W tym czasie mózg kształtuje się pod wpływem otoczenia i codziennych doświadczeń. Badania wykazały, że styl życia matki w okresie ciąży może wpływać na zdrowie metaboliczne dziecka w dorosłym życiu, zwiększając lub zmniejszając ryzyko takich chorób jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby serca i otyłość. Wczesny okres rozwoju od poczęcia do 6-8 lat wpływa na następne etapy rozwoju człowieka. Mózg i jego funkcje są kształtowane przez doświadczenia, które wpływają na funkcje ścieżek neurobiologicznych. Wpływ epigenetyki na funkcjonowanie genów jest obecny od poczęcia i trwa przez całe życie płodowe i po urodzeniu. Bliźnięta jednojajowe mają w swoich neuronach takie samo DNA, ale ich życia będą różne, a więc i doświadczenia różne, z których powstają różnice w ekspresji genów. Badania retrospektywne na ludziach wykazały, że rozwój w okresie płodowym i niemowlęcym wpływa na ryzyko rozwoju chorób w życiu dorosłym, takich jak nadciśnienie, cukrzyca typu II, zawały serca, otyłość, nowotwory i starzenie się. Badania i obserwacje pozwalają przypuszczać, że efekty epigenetyczne zapoczątkowane we wczesnym rozwoju dziecka można odwrócić lub im zapobiec poprzez wdrożenie właściwego odżywienia i stymulacji.

Znaczenie makroskładników: białko, tłuszcze, błonnik

Białko
Podstawowym i kluczowym makroskładnikiem diety człowieka jest BIAŁKO ze względu na jego złożone przemiany metaboliczne. Białka podlegają stałym interakcjom związanym z metabolizmem energii oraz z innymi składnikami odżywczymi. Do  pełnowartościowych źródeł zaliczane są białka  pochodzące z produktów pochodzenia zwierzęcego, np. mięso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory. Białka niepełnowartościowe, to te pochodzące z roślin, ze względu na mniejszą zawartość niezbędnych egzogennych aminokwasów, w tym lizyny, tryptofanu, metioniny i waliny. Wśród białek roślinnych większą wartość odżywczą mają produkty zbożowe, takie jak: jęczmień, owies, kukurydza, makaron, ryż, kasza bulgur, soczewica, fasole, groch.

Tłuszcze
Właściwy bilans makroskładników to podstawa zdrowego rozwoju. Tłuszcze, jako wysokoenergetyczny składnik diety (1 g tłuszczu to aż 9 kcal), są źródłem energii dla organizmu i pełnią ważne funkcje ochronne, m.in. dla układu nerwowego. W organizmie człowieka o prawidłowej masie ciała 150 razy więcej energii zmagazynowane jest w postaci tłuszczu niż w postaci węglowodanów. Tkanka tłuszczowa pełni rolę ochronną wypełniając jamy ciała, jest ważnym składnikiem układu nerwowego, w tym mózgowia, stanowiąc 50 – 60% jego masy.

Błonnik
Wiele prac naukowych wskazuje na istotne działanie błonnika – włókna pokarmowego – w odniesieniu do otyłości, jego właściwości mogą zapobiegać i brać udział w leczeniu otyłości poprzez zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę. WHO zaleca spożywanie 25 g błonnika dziennie, aby wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego.

Witaminy: klucz do zdrowia pokoleń

Witaminy są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, a ich odpowiednie spożycie wpływa na zdrowie rodziców oraz ich dzieci. Witaminy to substancje, których organizm potrzebuje w niewielkich ilościach, ale są niezbędne do wzrostu i rozwoju człowieka. Większość z nich pobieramy z pożywienia. Nadmiary witamin są szkodliwe dla zdrowia, ale niedobory prowadzą do różnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu rodziców i następnie ich potomstwa. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w tłuszczach, to są: A, D, E, K oraz rozpuszczalne w wodzie: witamina C oraz witaminy z grupy B.

Witamina A
Jest niezbędna w procesie widzenia, bierze udział w podziałach i różnicowaniu komórek oraz w utrzymaniu ich prawidłowej struktury. Jej obecność wpływa na wytworzenie komórek rozrodczych, na embriogenezę i rozwój płodu. Prawidłowe działanie układu immunologicznego również jest jej udziałem.

Witamina D
Bierze udział w gospodarce wapniowo – fosforanowej i co za tym idzie w metabolizmie kości. Receptory witaminy D(Vitamin D Receptor) odkryto również w narządach miękkich, m. innymi w jelitach, mózgu, sercu, płucach, nerkach, co aktualnie zmienia spojrzenie na istotę i rolę witaminy D  w organizmie. Witamina ta występuje w żywności w niewielkich ilościach, choć dobrym źródłem są tłuste ryby, jaja, mleko i jego przetwory. Organizm człowieka zaopatruje się w wit. D z syntezy skórnej, co często jest  niewystarczające oraz z diety i preparatów suplementacyjnych.

Witamina E
Jest antyoksydantem i badania wskazują, że może chronić organizm przed ryzykiem chorób sercowo – naczyniowych, w tym zmian miażdżycowych i choroby wieńcowej. Jej obecność ma swój udział w zachowaniu prawidłowych funkcji narządów rozrodczych kobiet i mężczyzn. Witamina E występuje głównie w tłuszczach roślinnych takich jak olej słonecznikowy, krokoszowy, występuje też w orzechach, produktach zbożowych, mięsnych i mlecznych.

Witamina K
Bierze udział w zmianach równowagi wapniowej w organizmie i przyczynia się do wzrostu zawartości wapnia w kościach. Występuje w żywności pod postacią wit. K1 (filochinon), głównie w zielonych warzywach liściastych i kapustnych oraz K2 MK(menachinon), która pochodzi z produktów pochodzenia zwierzęcego, sera, jaj, produktów mlecznych fermentowanych oraz z fermentowanej soi (Natto).

Witamina C
Jest antyoksydantem, neutralizuje reaktywne formy tlenu, hamuje utlenianie lipidów, białek, węglowodanów i kwasów nukleinowych, hamuje powstawanie nitrozoamin w soku żołądkowym. Witamina C bierze udział w biosyntezie kolagenu, hormonów steroidowych, adrenaliny, karnityny oraz wpływa na wchłanianie wapnia i żelaza, działa przeciwhistaminowo. Witaminę C pozyskujemy ze wszystkich warzyw i owoców. Organizm człowieka, ze względu na brak enzymu oksydazy L-gulonolaktonowej, nie syntetyzuje kwasu L-askorbinowego, a więc witaminę C musimy dostarczyć z pożywieniem. Kwas askorbinowy wchłania się w dwunastnicy i jelicie cienkim w 70-80% u osób niepalących. Zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta u kobiet w ciąży i karmiących oraz w różnych stanach chorobowych.

Witaminy z grupy B
Są niezbędne do zachowanie zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, przemiany materii, sprawności umysłu, zdrowia serca i całego układu krążenia. Najważniejsze z nich – tiamina – niezbędna w pracy centralnego i obwodowego układu nerwowego, jest jednym z czynników regulujących produkcję insuliny w komórkach trzustkowych. Ryboflawina – współuczestniczy w metabolizmie niacyny i witaminy B6. Podaż kwasu foliowego jest niezwykle istotna w okresie planowania poczęcia dziecka, następnie w okresie ciąży i dalej w okresie laktacji. Kwas foliowy u mamy zmniejsza ryzyko poronienia i zakrzepicy, a u płodu zmniejsza ryzyko wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego, wad serca, układu moczowego. Zapobiega niedoborom innych witamin z grupy B, głównie B12. Witaminy z grupy B muszą być dostarczone z diety, a znajdziemy je w mięsie, rybach, orzechach, produktach zbożowych, podrobach, mleku i żółtku jaj, nasionach roślin strączkowych, serach dojrzewających.

Hipoteza Dawida Barkera: znaczenie diety matki dla zdrowia dziecka

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce 45% kobiet w wieku rozrodczym to osoby z nadwagą lub otyłością i 10% to osoby z niedowagą. Nieprawidłowa masa ciała może sprzyjać komplikacjom w przebiegu ciąży i porodu, a także skutkom zdrowotnym ich dzieci na wczesnym i także na późnym etapie rozwoju. Kolejne publikacje wskazują na żywienie dziecka w okresie płodowym, niemowlęcym i późniejszym, obejmującym pierwsze 1000 dni od poczęcia, jako mające wpływ na jego rozwój i dobrostan w dorosłości.

Brytyjski epidemiolog David Barker wprowadził hipotezę, że niedożywienie matki w okresie ciąży może zwiększać ryzyko otyłości i chorób metabolicznych u dziecka. Badania Barkera wykazały związek między niską masą urodzeniową a ryzykiem nadciśnienia i innych schorzeń w dorosłości. Odpowiednia dieta matki w okresie ciąży może pomóc programować metabolizm dziecka, chroniąc je przed późniejszymi problemami zdrowotnymi.

Zadbaj o zdrowy styl życia i przekazuj zdrowe wzorce

Odpowiedni styl życia rodziców wpływa na zdrowie ich dzieci i przyszłych pokoleń. Dobre nawyki w zakresie odżywiania, aktywności fizycznej, zdrowego snu i unikania używek tworzą solidne podstawy zdrowia. Nawet jeśli czynniki biologiczno-dziedziczne mają ograniczony wpływ na nasze zdrowie, to poprzez świadome wybory możemy wpływać na zdrowie naszych dzieci i wnuków, projektując przyszłość pełną zdrowia i harmonii.

Teresa Jaroszyńska
Ekspertka Holistic Polska
Prowadzi bezpłatne konsultacje w ramach Ekspertlinii Holistic: +48 572 312 127*
(*opłata jak za połączenie standardowe wg. taryfy operatora)

Źródła:

1/ Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. Normy żywienia dla populacji Polski i ich  zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny, W -wa 2020.

2/ Lifschitz C., Wiadomości dotyczące znaczenia składników odżywczych, które mają dlugotrwały wpływ na zdrowie kobiet w ciąży i niemowląt.Standardy Medyczne/ Pediatria 2013; 10:507-519

3/ Encyklopedia on Early Childhood Development Early Brain Development and Human Development